Πάνω από 90% των καρκίνων κεφαλής και τραχήλου ξεκινούν από τα επιθηλιακά «πλακώδη» κύτταρα της επιφάνειας των περιοχών της κεφαλής και του τραχήλου,  όπως το στόμα, η μύτη και ο λαιμός, και για το λόγο αυτό ονομάζονται «καρκινώματα εκ πλακωδών κυττάρων της κεφαλής και του τραχήλου» (squamous cell carcinomas of the head and neck, SCCHN). Κατά την τελευταία δεκαετία έχει σημειωθεί σημαντική αύξηση της επίπτωσης των καρκινωμάτων εκ πλακωδών κυττάρων της κεφαλής και του τραχήλου παγκοσμίως, και ειδικότερα στις γυναίκες.

Οι συχνότερες περιοχές εμφάνισης καρκίνων κεφαλής και τραχήλου είναι:

• στη στοματική κοιλότητα (43%)
• στο φάρυγγα (33%)
• στο λάρυγγα (24%)

Περιοχές της κεφαλής και του τραχήλου, όπου μπορεί να εμφανιστούν καρκίνοι

 Χρήσιμα στατιστικά στοιχεία

Παγκοσμίως, παρουσιάζονται σχεδόν 600.000 νέα κρούσματα καρκίνου κεφαλής και τραχήλου ετησίως, ενώ σημειώνονται περισσότεροι από 350.000 θάνατοι.

• Πάνω από 60% των ασθενών παρουσιάζουν τοπικά προχωρημένη νόσο κατά τη διάγνωση

• Περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς θα υποτροπιάσουν μετά από θεραπεία του πρωτοπαθούς όγκου τους

• Η ενδιάμεση επιβίωση για ασθενείς με υποτροπιάζουσα ή/και μεταστατική νόσο που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία είναι 6-9 μήνες.

Μόνο στην Ευρώπη εκτιμάται ότι ετησίως παρουσιάζονται περίπου 143.000 νέα κρούσματα καρκίνου της κεφαλής και του τραχήλου, και σημειώνονται περισσότεροι από 68.000 θάνατοι εξαιτίας της νόσου.

Συμπτώματα

Τα συμπτώματα των καρκινωμάτων εκ πλακωδών κυττάρων της κεφαλής και του τραχήλου είναι μη ειδικά και μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Επίμονο πονόλαιμο
• Δυσκολία μάσησης ή πόνος κατά την κατάποση
• Επίμονη ρινική απόφραξη ή ρινορραγίες
• Οίδημα στον τράχηλο ή τη γνάθο
• Παρατεταμένο βράγχος ή αλλαγή της φωνής
• Ωτταλγία
• Άλγος στο πρόσωπο ή την άνω γνάθο
• Ασυνήθεις λευκές (λευκοπλακία) ή ερυθρές (ερυθροπλακία) πλάκες στο στόμα

Παράγοντες κινδύνου

Συγκεκριμένοι παράγοντες του τρόπου ζωής αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκινωμάτων εκ πλακωδών κυττάρων της κεφαλής και του τραχήλου και περιλαμβάνουν:

• Ηλικία: Ο καρκίνος κεφαλής και τραχήλου είναι συχνότερος σε ανθρώπους ηλικίας άνω των 40 ετών.

• Φύλο: Οι άνδρες είναι δύο έως τρεις φορές πιθανότερο από ό,τι οι γυναίκες να εμφανίσουν καρκίνο κεφαλής και τραχήλου, όμως το ποσοστό εμφάνισης καρκίνου κεφαλής και τραχήλου στις γυναίκες σημειώνει αύξηση.
• Κάπνισμα: Οι καπνιστές διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του στόματος από ό,τι οι μη καπνιστές.
• Αλκοόλ: Χρόνια κατανάλωση αλκοόλ.
• HPV: Τα άτομα που έχουν προσβληθεί από τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου κεφαλής και τραχήλου^.

Στάδια

Ο προσδιορισμός των σταδίων αποτελεί έναν τρόπο περιγραφής του καρκίνου με βάση το σημείο στο οποίο βρίσκεται, εάν έχει εξαπλωθεί ή σε ποια σημεία, και εάν επηρεάζει τις λειτουργίες άλλων οργάνων. Τα στάδια των καρκινωμάτων εκ πλακωδών κυττάρων της κεφαλής και του τραχήλου διακρίνονται σε:

• Στάδιο I και ΙΙ: Οι καρκίνοι είναι μικροί, εντοπισμένοι και συνήθως ιάσιμοι.
• Στάδιο III και IV A-B: Συνήθως, οι καρκίνοι είναι τοπικά προχωρημένοι ή/και έχουν εξαπλωθεί στους τοπικούς λεμφαδένες.

• Στάδιο IV C: Οι καρκίνοι είναι μεταστατικοί (έχουν εξαπλωθεί σε απομακρυσμένα σημεία του οργανισμού)

Θεραπευτικές επιλογές

Η θεραπεία εξαρτάται από το στάδιο και το σημείο της νόσου και τη συνολική κατάσταση της υγείας του ασθενούς. Συχνά οι ασθενείς λαμβάνουν συνδυασμό διαφορετικών τύπων θεραπειών.

Χειρουργική επέμβαση

Οι ασθενείς με εντοπισμένη νόσο που δεν έχει εξαπλωθεί δύνανται να υποβληθούν σε χειρουργική αφαίρεση του όγκου. Μετά τη χειρουργική επέμβαση μπορεί να ακολουθήσει ακτινοθεραπεία.

Ακτινοθεραπεία

Οι ασθενείς με τοπικά προχωρημένους όγκους οι οποίοι δεν είναι δυνατόν να αφαιρεθούν χειρουργικά μπορούν να υποβληθούν αποκλειστικά σε ακτινοθεραπεία, ή σε ακτινοθεραπεία σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία. Ο συνδυασμός της χημειοθεραπείας με την ακτινοθεραπεία έχει θετικό αντίκτυπο στην επιβίωση, αλλά συνδέεται με αύξηση των περιστατικών οξείας και καθυστερημένης τοξικότητας.

Χημειοθεραπεία

Η χημειοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ασθενείς που υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση - προεγχειρητικά, εάν ο όγκος είναι μεγάλος ή για να μειωθεί το μέγεθος ή ο αριθμός των μεταστάσεων – και μετεγχειρητικά μαζί με ακτινοθεραπεία για να βοηθήσει στην αποτροπή της επανεμφάνισης του καρκίνου. Σε προχωρημένη (μεταστατική) νόσο, η χημειοθεραπεία χρησιμοποιείται ανακουφιστικά για τη συρρίκνωση των όγκων, το μετριασμό των συμπτωμάτων και της δυσφορίας, και την παράταση της επιβίωσης.

Στοχευμένες θεραπείες

Τα τελευταία χρόνια, έχουν αναπτυχθεί διάφορες στοχευμένες θεραπείες για τη θεραπεία καρκίνων της κεφαλής και του τραχήλου. Οι καινοτόμες αυτές θεραπείες στοχεύουν τα ελαττωματικά γονίδια ή τις ασυνήθιστα υψηλές συγκεντρώσεις πρωτεϊνών σε συγκεκριμένα καρκινικά κύτταρα της κεφαλής και του τραχήλου, που συμβάλλουν στην αύξηση και την ανάπτυξη του καρκίνου.

Τα μονοκλωνικά αντισώματα αποτελούν έναν τύπο στοχευμένης θεραπείας η οποία δρα παρεμποδίζοντας συγκεκριμένα μόρια τα οποία είναι απαραίτητα για τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων και την αύξηση του μεγέθους του όγκου. Μπορεί να είναι περισσότερο αποτελεσματικές και ανεκτές από τις συνήθεις θεραπείες, επειδή στοχεύουν ειδικά τα καρκινικά κύτταρα, αφήνοντας άθικτα τα υγιή.